Hanna Serkowska, Maciej Ganczar (red.): Jeszcze raz o starości z chorobą. On Ageing and Illness, One More Time

Zapraszamy do lektury tomu monograficznego "Jeszcze raz o starości z chorobą. On Ageing and Illness, One More Time" pod redakcją Hanny Serkowskiej i Macieja Ganczara. Recenzentami tomu, który ukazał się nakładem oficyny wydawniczej Homini pod patronatem Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego i Uniwersytetu Warszawskiego, byli Prof. dr hab. Agnieszka Cudnoch-Jędrzejewska (Warszawski Uniwersytet Medyczny) oraz Dr hab. Ireneusz Gielata (Uniwersytet Śląski w Katowicach).

Proces szybkiego starzenia się społeczeństw krajów rozwiniętych wymaga reakcji ludzi współodpowiedzialnych za politykę demograficzną, a także środowiska medycznego (lekarzy, pielęgniarek i opiekunek osób starszych) oraz twórców w szerokim tego słowa znaczeniu (ludzi filmu – reżyserów i scenarzystów, przedstawicieli innych sztuk wizualnych – malarzy, rzeźbiarzy, ludzi słowa – poetów, pisarzy oraz biografów, w tym autobiografów dokonujących literackie rozrachunku ze starzeniem) czy wreszcie ludzi nauki próbujących uporządkować zjawiska zachodzące w społeczeństwach końca XX i początku XXI w., zwłaszcza w obszarze problemów związanych z osobami w wieku senioralnym cierpiącymi na różne choroby.

W naszym tomie Jeszcze raz o starości z chorobą. On Ageing and Illness, One More Time badany korpus dzieł obejmuje prace zarówno polskie, jak i obce, autorzy zebranych w tomie esejów są także związani z różnymi międzynarodowymi ośrodkami. Definicją demencji i historią owej „plagi XXI wieku”, jaką jest najczęstsza jej odmiana – choroba Alzheimera, zmian w społecznej percepcji i nastawienia do AD – od popularyzacji do dynamizacji – zajmuje się Mark Schweda. Lucy Burke koncentruje się na perspektywach, jakie niesie ze sobą określony typ polityki wobec osób starych, niepełnosprawnych, w tym cierpiących na demencję, skazanych na bezproduktywny schyłek egzystencji. Artykuł Esther Jones to swego rodzaju studium przypadku a zarazem świadectwo: autorka opisała własne doświadczenia wyniesione z pracy w domu opieki dla chorych na demencję. Przypadkiem zapadłego na demencję niemieckiego pisarza, historyka literatury, krytyka i tłumacza Waltera Jensa, którym do końca opiekowała się jego żona Inga, zajmuje się z kolei Anna Szyndler. Zgoła innym studium przypadku są dzieła autobiograficzne Sándora Máraia oraz Henryka Grynberga, którym poświęcony został artykuł Katarzyny Jerzak. Narracjom o domach starców, ich odbiorowi i obrazom w literaturze pięknej od Alberta Camusa po współczesne teksty literackie swoje artykuły poświęciły Agnieszka Czyżak i Hanna Serkowska. Starość w połączeniu z chorobą w powieściach wiktoriańskich Charlesa Dickensa to temat artykułu Adriana Taita. Metaforami starości w twórczości poetyckiej T.S. Eliota, Teda Hughesa i Craiga Hughesa zajmują się Olga Elsbach i Małgorzata Grzegorzewska. Na portretach „ubywających” – ojca i matki – w reportażach literackich Arno Geigera i Davida Sievekinga swoje badania skupia Maria Gierlak. Zaś Katarzyna Smyczyńska koncentruje się na dydaktycznym charakterze trylogii Stiana Hole’a, tekście mającym na celu, zdaniem autorki, oswojenie najmłodszych czytelników z procesem starzenia.

Tom niniejszy nie jest dziełem skończonym, jeśli chodzi o proponowane sądy czy pod względem definitywnych rozstrzygnięć. Dokumentuje fazę wzrostu uwagi twórców w stosunku do problemów związanych z szybko powiększającą się populacją seniorów i, miejmy nadzieję, stanie się również inspiracją do dalszych badań nad starością w kulturze, zwłaszcza nad tą z ograniczeniami wywołanymi różnego rodzaju chorobami i niepełnosprawnością.

Z Przedmowy Macieja Ganczara i Hanny Serkowskiej

Starość, jak mówi jeden z bohaterów Bolesława Prusa, to „ciężki los, kiedy życie schodzi na chronieniu życia” – życia, które dziś musi zmagać się nie tylko z kruchością własnego ciała, ale także, na co zwracają uwagę zebrane w tomie eseje, z nowoczesną formą społecznego wykluczenia, którą w sposób szczególny ujawnia choroba otępienna, nazywana często „plagą XXI wieku” oraz miejsca „zinstytucjonalizowanej starości”, tj. domy starców i domy opieki. Jeszcze raz o starości z chorobą wyróżnia świadomość swoistego upolitycznienia tej kategorii, do której doszło na skutek logiki biopolitycznego myślenia.

Autorzy zebranych w tomie esejów, sięgając po teksty poetyckie i różnorodne formy narracyjne (powieściowe, reportażowe czy autobiograficzne), wskazują na figury wykluczenia dające wyraz nowej biopolityce („postosoba”, „ludzki-odpad”, „życie bez życia”, „pusta skorupa” czy „żyjąca śmierć”), realizując zarazem postulat Roberta Esposito o uprawianiu krytyki „zdolnej działać na rzecz naszej cielesności, a nie jej kosztem”.

Z recenzji Irenausza Gielaty (Uniwersytet Śląski w Katowicach)